Qırmızı qurd eşənəyi nədir?
Qırmızı qurd eşənəyi (Lupus erythematosus) – immun sistemin öz hüceyrələrinə qarşı anticisimlər yaratması nəticəsində meydana gələn xroniki avtoimmun dəri xəstəliyi hesab edilir. Bu xəstəlik yalnız dəriyə deyil, həm də böyrəklərə, oynaqlara, ürək-damar sisteminə və sinir sisteminə təsir göstərə bilər.
Dermatoloq Dr. Mehdi İskəndərli qeyd edir ki, erkən diaqnoz və davamlı müalicə ilə xəstəliyin gedişatını nəzarətdə saxlamaq mümkündür. Bunun üçün dəridə qaşınma və qızartı şikayəti olanlar özfəaliyyət etmədən vaxtında dermatoloq müraciət etməlidirlər.
Qırmızı qurd eşənəyinin yaranma səbəbləri
Müxtəlif tədqiqatlar göstərir ki, qırmızı qurd eşənəyi genetik, hormonal və ətraf mühit amillərinin birləşməsi nəticəsində yaranır:
Əsas səbəblər:
Genetik meyllik: Ailədə oxşar xəstəliklərin olması riski artırır.
Ultrabənövşəyi şüalar: Günəşə məruz qalmaq səpgiləri aktivləşdirə bilər.
Hormonal dəyişikliklər: Xüsusilə qadınlarda estrogen hormonunun çoxluğu xəstəliyi dərinləşdirə bilər.
Stress və infeksiyalar: Uzunmüddətli gərginlik və viruslar immun sistemini zəiflədir.
Bəzi dərmanlar: Hidralazin, izoniazid kimi preparatlar dərmanla əlaqəli lupus yarada bilər.
Dermatoloq Mehdi İskəndərli mövzunu genişləndirərək qeyd edir ki, lupus xəstələrində səpgilər sadəcə günəş ilə provokasiya olmur. İnfeksioz mənşəli patologiyalar da qırmızı qurd eşənəyi xəstəliyini remissiyadan çıxarda bilər. Qırmızı qurd eşənəyi xəstəliyi müxtəlif klinik variantlarda ola bilər. Dərinin digər xəstəlikləri ilə qarışdırılır. Yanlış diaqnozlar ilə xəstələrin müalicələri gecikdirilir. Gecikmə nəticəsində lupus xəstəliyinin dərinləşməsi və daxili orqanlara sirayət etməsi müşahidə olunur
Qırmızı qurd eşənəyinin növləri
Dermatologiya elminin önəmli sahəsini tutan bu xəstəliyin klinik formaları müxtəlifdir və onların simptomları fərqlənir:
1. Diskoid lupus (dəri forması)
Üz, burun və baş dərisində qızartılı səpgilər əmələ gəlir.
Zamanla həmin yerlərdə gələcəkdə dəri xərçəngi verə bilən atrofiya və saç tökülməsi yaranır.
Gec müalicə olunarsa, daimi çapıqlar qala bilər.
2. Sistem lupus (ümumi forma)
Dəri ilə yanaşı, daxili orqanlara (böyrək, ürək, oynaq, sinir sistemi) zərər verir.
Əlamətlər: oynaq ağrısı, yorğunluq, hərarət, bədən şişkinliyi.
Bu forma ciddi tibbi nəzarət və çoxşaxəli müalicə tələb edir.
3. Subakut lupus (aralıq forma)
Günəşlə təmasdan sonra səpgilər yaranır.
Əlamətlər yüngül ola bilər, lakin təkrarlayıcı xarakter daşıyır.
Qırmızı qurd eşənəyinin əlamətləri
Qırmızı qurd eşənəyi dərinin avtoimmun revmatizmal sistem xəstəliyi sayılır. Digər adı SLE və ya lupus eritemi olan bu xəstəlik ilk başda dəridə qızartılar şəklində özünü göstərir. Dərinin açıq sahələrində o cümlədən ayaqda qırmızı qaşıntılı səpgilər yaranır. Malar raş və ya kəpənək eritemi əsas əlamətlərdəndir. Ağız boşluğunun selikli qişasında aftoz yaralar da yarana bilər. Saçlarda tökülmə, dırnaq problemləri də tez-tez rast gəlinir. Lupus xəstələri günəş şüalarına qarşı dözümsüz olurlar. Beləki, fotosensitivlik deyilən hallar eritemli lupus xəstələrində demək olar ki, hər zaman rast gəlinir. Məhz bu səbəbdən günəşli sezonlarda lupus xəstəliyi kəskinləşir.
Ən çox müşahidə edilən simptomlar bunlardır:
Rozase ilə qarışdırılan üzün orta hissəsində “kəpənək formalı qızartı”
Quru və qabıqlanan dəri sahələri
Saç tökülməsi, dırnaqlarda kövrəklik
Oynaq ağrısı, əzələ zəifliyi
Qadınlarda menstrual pozğunluqlar
Günəşə qarşı yüksək həssaslıq
Yorğunluq, yuxusuzluq, əsəbilik
Əgər bu əlamətlər sizdə mövcuddursa, dermatoloqa və revmatoloqa müraciət edin.
Qırmızı qurd eşənəyinin diaqnostikası
Xəstəliyi təsdiqləmək üçün aşağıdakı laborator və klinik müayinələr aparılır:
Laborator analizlər (H3):
ANA (antinuclear antibody) testi
Anti-dsDNA, Anti-Sm anticisimləri
Komplement səviyyələri (C3, C4)
Qan ümumi analizi (anemiya, leykopeniya aşkarlanır)
Klinik müayinələr (H3):
Dəri biopsiyası – epidermal atrofiya və bazal membran qalınlaşması
Böyrək funksiyası testləri
Oynaq və ürək-damar sistemi üçün USM və ya EKO
Qırmızı qurd eşənəyinin müalicəsi
Müalicə planı xəstəliyin formasına və şiddətinə görə dəyişir. Dermatoloq nəzarəti vacibdir.
Lokal müalicə (H3):
Kortikosteroid kremlər: iltihabı və qızartını azaldır (mometazon, fluosinolon).
Antimalarial preparatlar: hidroksixloroxin (Plaquenil) dərinin səpgilərini azaldır.
Qoruyucu nəmləndiricilər: günəşdən qoruma üçün SPF 50+ məhsullar.
Sistem müalicəsi (H3):
Kortikosteroid tabletlər: prednizolon və ya metilprednizolon.
İmmunosupressiv dərmanlar: azatioprin, metotreksat, mikofenolat mofetil.
Bioloji preparatlar: belimumab (Benlysta) – ağır sistemik hallarda istifadə olunur.
Qırmızı qurd eşənəyinin profilaktikası və həyat tərzi tövsiyələri
Qırmızı qurd eşənəyi xəstəliyi günəşli sezonlarda kəskinləşdiyi üçün xəstələr fevral aylarının sonun, mart aylarının əvvələrində nəzarətdə olduqlar dermatoloq həkimə müraciət edirlər. Dəri həkimi Mehdi İskəndərli qeyd edir ki, SLE xəstələri profilaktik təbirlər görərlərsə xəstəliyin kəskinləşmasindən yan keçə bilərlər. Nəzarətdə qaldıqları dəri həkimi günəşdən qorunma qaydalarını xatırladaraq və müvafiq günəşdən qoruyucu terapiyalar ilə xəstəliyi remissiyada saxlamaq mümkündür.
Günəşdən qoruyucu kremlərdən müntəzəm istifadə edin.
Siqaret və alkoqoldan uzaq olun.
Sağlam yuxu və balanslı qidalanma təmin edin.
Stressi azaldan fəaliyyətlər (yoga, gəzinti) faydalıdır.
Dərmanları yalnız həkim məsləhəti ilə qəbul edin.
Qırmızı qurd eşənəyi haqqında tez-tez verilən suallar
Qırmızı qurd eşənəyi sağalırmı ?
Qırmızı qurd eşənəyini tam sağaltmaq mümkün olmasa da, erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə uzunmüddətli remissiya əldə olunur.
Qırmızı qurd eşənəyi yoluxucudurmu ?
Xeyr. Qırmızı qurd eşənəyi yoluxucu deyil – immun sistemin daxili pozğunluğu nəticəsində yaranır.
Kimlərdə daha çox rast gəlinir?
Ən çox 20–45 yaş arası qadınlarda müşahidə olunur, xüsusilə günəşə həssas dəri tipində.
Hansı iqlimdə xəstəlik pisləşir?
İsti və günəşli iqlimlərdə səpgilər aktivləşir, buna görə günəşdən qorunmaq vacibdir.
Nəticə
Eritemli lupus xəstəliyi zamanı erkən müalicələr şərtdir əks təqdirdə ölümlə nəticələnə bilər. Odur ki, dəridə qaşıntılı qızartılara biganə qalmamaq lazımdır. Xüsusən günəş şüalarının təsirindən yaranan qızartılar dermatoloq həkimə göstərilməlidir. Xəstəliyin qırmızı qurdeşənəyi olub olmaması təyin edilməlidir. Təsdqi olduğu təqdirdə müvafiq dərman müalicələrinə başlanılmalıdır. Dermatoveneroloq sonda qeyd edir ki, SLE xəstəliyi proqressivləşərək başda böyrəklər olmaqla bir çox orqan və sistemləri sıradan çıxarda bilər. Odur ki, günəş şüalarından sonra yaranan qızartılar daxili orqanları da cəlb edə biləcəyini nəzərdə tutaraq zamanında dermatoloq müayinəsi alınmalıdır. Cünki, dəri daxili orqanların güzgüsüdür.
Qırmızı qurd eşənəyi mürəkkəb, lakin nəzarət edilə bilən bir xəstəlikdir.
Dəri formalarında dermatoloq, sistem formalarında isə revmatoloqla birgə müalicə ən yaxşı nəticə verir.
Daimi nəzarət, günəşdən qorunma və düzgün dərman seçimi sayəsində xəstələr uzunmüddətli sağlamlıq əldə edə bilərlər.
