Dəri xərçəngi nədir ?
Dəri xərçəngi dərinin onkoloji problemi hesab edilir. Hər bir orqan və sistemin bədxassəli və xoşxassəli törəmələri və ya şişləri ola bilər. O cümlədən insanda ən böyük orqan sayılan dərinin şiş xəstəlikləri yarana bilər. Dəri törəmələri əgər bədxassəlidirsə onlara dəri xərçəngi də deyilir. Bütün orqanların xərçəngi metastaz verən bədxassəli şişlər sayılır.
Dərinin şiş xəstəlikləri hansı növdə olur ?
Dərinin şiş xəstəlikləri və ya dərinin onkoloji xəstəlikləri iki formada olur. Bədxassəli dəri şişləri və xoşxassəli dəri şişləri. Bütün orqanlarda olduğu kimi bədxassəli dəri törəmələri uzaq və yaxın orqanlara metastaz verərək insan həyatını və sağlmalığınə təhlükə altında buraxa bilir. Bunlar dəri xərçəngi də deyilir. Xoşxassəli dəri törəmələri isə həyati təhlükə yaratmasa da insanda ciddi narahat və diskomfort mənbəyi ola bilər.
Xal nədir və nədən əmələ gəlir ?
Xal dəri törəməsi hesab edilir. Qəhvəyi, qara, çəhrayi, qırmızı və ya ət rəngində olan dəridən qabarıq şişlər xal sayılır. Xal el dilində dəri törəmələrinə verilən addır. Xal adi insanların gözündə dərinin ziyansız və mahiyyətcə bir birinə bənzəyən eyni problemi kimi görsənə bilər. Lakin, bir peşəkar dermatoloq və ya dermatoonkoloq gözündə xalların dəri xərçəngi ilə əlaqəsi olan dəri şişləri kimi qəbul edilir.
Xalların hansı növləri vardır ?
Nevus xallara verilən elmi addır. Xalları təşkil edən hüceyrə qrupuna görə melonositik nevuslar, epidermal nevuslar, dermal nevuslar və s. kimi təsnifat vermək olar. Lakin, dəri xərçəngi baxımından nevusları anadangəlmə xallar və qazanılmış xallar kimi təsnifatı vacibdir. Digər adı kongenital nevus olan anadangəlmə xallar əsasən doğuşdan olur. Qazanılmış xallar isə erkən uşaqlıq dövründən etibarən meydana gəlir.
Anandangəlmə xallar dəri xərçənginə çevrilir ?
Anadangəlmə xallar dəri xərçənginə çevrilə bilər. Lakin, bütün anandangəlmə ləkələr və ya xallar dəri xərçənginə çevrilmir. Bəzi anandangəlmə qəhvəyi ləkələr onkoloji problemdən çox dərinin irsi genetik xəstəlikləri ilə əlaqəli ola bilər. Ona gör uşaqlarda dəridə qəhvəyi ləkələrə valideynlər diqqətli olmaldırılar və vaxtında dermatoonkologiya xidməti verən klinikalarda çalışan onkodermatoloq həkimə göstərməlidirlər.
Ət xalı dəri xərçənginə çevrilirmi ?
Əsasən boyunda, qoltuqda, qasıqda və bədənin digər yerlərində yaranan və ət xalı diaqnozu qoyulmuş törəmələr heç bir zaman dəri xərçənginə çevrilmir. Lakin, ət xallarına etinasız yanaşmaq olmaz. Onlar zamanla böyüyərək nəhəng ölçülərə çatır ki, bu zaman onların ləğvində maliyyəti daha yüksək olan cərrahi üsullar istifadə edilir. Lakin, kiçin ölçülü ət xalları maye azotla müalicə edilir. Krioterapiya ilə ət xallarının müalicəsi daha ağrısız, qansuz, qoxusuz və keyitməsiz icra edilir.
Dəri rəngində xallar təhlükəlidir ?
Üzdə dəri rəngində xallar təhükəli ola bilər. Dermatoonkoloq dermatoskop müayinəsi ilə bunu təsdiq və inkar edə bilər. Lakin, dəri rəngində olan ət xalları onkoloji risk daşımır. Peşəkar dəri həkimi dəri rəngində xallar və törəmələri tanımalı, ayırd etməli və diaqnostikasını bacarmalıdır.
Hansı xallar onkoloji cəhətdən təhlükəlidir ?
Andangəlmə xallar əksi isbatlanmadıqça dəri xərçənginə namizəd törəmə hesab edilir. Bundan əlavə dəridə yeni yaranmış 6 mm-dən böyük, kənarları kələkötür, assimetrik, zamanla böyüyən, tünd-qara və ya ala bula rəngli, damarları çox olan, qanamaya meyilli, üstündə yarası olan xallar dəri xərçəngi ola bilər. Əgər yaxınlarınızda bu cür əlamətləri olan dəridə törəmələr və ya yaralar varsa dermatoonkoloji xidmət verən klinikada dermatoskopik müayinə aparılmalıdır.
Dəri xərçəngi kimlərdə yaranır ?
Dəri xərçəngi riski olan insanlarda daha çox yaranır. Dəri xərçəngi risk qrupuna aiddir sarışın və kürən insanlar. Kürəkdə çoxlu çilləri olanlar. O cümlədən üzündə çilləri olan insanlar. Günəşdə qızaranlar və günəş yanığı almış insanlar. Nəsildə dərinin onkoloji xəstəliyi və ya daxili orqanların onkoloji xəstəliyi olanlar risk qrupuna aiddir. İmmuniteti zəyif olan insanlar o cümlədən şəkər xəstələri bu qrupa aiddir. Günəşin ultrabönvşəyi şualarına məruz qalanlar o cümlədən əmək fəaliyyəti açıq məkanlarda olanlar.
Dəri xərçənginin əlamətləri hansılardır ?
Xalın sürətlə böyüməsi, xalın kənarlarının kələ-kötür olması, xalın qanaması, xalda açıq yara olması, xalın damarlı olması, xalın assimetrik olması, xalın ağrılı olması, xalın ala-bula rəngli olması, xalın qara olması, xalın qaşıntılı olması, dırnaqda qaralma dəri xərçənginin əlaməti ola bilər. Lakin, tək başına bu əlamətlər insanı dərinin onkoloji xəstəsi etməz. Diqnoz peşəkar onkodermatoloq tərəfindən ətraflı klinik, dermatoskopik, patoloji müayinələrdən sonra qoyulur.
Dəri xərçəngi diaqnozu necə qoyulur ?
Dəri xərçəngi diaqnozu peşəkar dermatoloq və ya dermatoonkoloq tərəfindən qoyulur. Ümumiyyətlə dermatologiya sahəsinin dəri şişləri şöbəsi dermatoonkologiya adlanır. ”Onkos” şiş deməkdir. Dəri şişlərinin bədxassəli və ya xoşxassəli olmasını dermatoonkoloq təyin edir. Yalnız bundan sonra xalların götürülməsi üsuluna qərar verilir. Dəri xərçənginin diaqnostikası üçün dermatoonkoloq kliniki müayinə və anamnestik məlumatlardan sonra dermatoskop aləti vasitəsi ilə törəməni 10 dəfə böyüdərək baxır. Şüpəhli məqamlarda dermatoloq dəri törəməsindən və ya xaldan nümunə götürülməsi üçün dəri biopsiyası üsuluna da müraciət edə bilər. Yalnış olaraq insanlar arasında dəri əkilməsi adlanan bu üsul ilə dəri xərçənginin diaqnostikası 100% dəqiqliklə aparmaq mümkündür.
Dəri xərçənginin müalicəsi necə aparılır ?
Dəri xərçənginin müalicəsi mürəkkəb mövzudur. Bu sualın cavabı dəri xərçənginin növündən, mərhələsindən, yerləşdiyi nahiyyədən, xəstənin yaşında, yanaşı gedən xəstəliklərdən asılıdır. Dərinin ən bəxassəli dəri xərçəngi sayılan melanoma müalicəsi zamanı bəzən bir necə üsul birdən istfadə edilə bilər. Dəri xərçənginin cərrahi çıxarılması, kimyaterapiya, radioterapiya, immunoterapiya və s. eyni anda aparıla bilər. Bazal hüceyrəli karsinoma və ya bazalioma adı ilə tanınan dəri xərçəngi kiçik ölçülərdə ikən erkən aşkarlanmışsa dermatoonkoloq tərəfindən yerli üsullarla da müalicə edilə bilər.
Dəri xərçəngi sağalır ?
Dəri xərçənginin müalicəsi vardır. Dəri xərçəngi sağalır. Lakin bunun bir şərti vardır. Dəridəki xallar və törəmələrə biganə qalmamamaq və vaxtında dermatoskopik müayinə üçün peşəkar dermatoonkoloqa müraciət etmək. Dəri xərçəngindən qurtulmaq üçün xalların və dəri törəmələrinin erkən diaqnostikası lazımdır.
Dəri xərçəngindən necə qorunaq ?
Dəri xərçəngindən qorunmaq üçün xüsusən yay aylarında çölə çıxmadan 15 dəq əvvəl dərinin açıq sahələrinə o cümlədən üz, boyun, dekolte, qollar, əllər və baldırlara dəri tipinə 50+spf günəşdən qoruyucu kremlər vurulmalıdır. Dəri xərçəngi riski olanlar hətta günəşli aylarda uzunqollu geyinməli, panama şlyapalar, böyük gözlüklü günəş eynəkləri istifadə edilməli, şəmsiyyə istifadə edilməli, kölgələnməyi vərdiş etmək lazımdır. İldə bir dəfə dermatoonkoloq müayinəsində olmaq lazımdır. Yeni yaranmış xallar və törəmələr dermatoskopik müayinə üçün vaxtında müraciət edilməlidir.
Xallara toxunmaq olarmı ?
Xallara toxunmaq olar bir şərtlə ki, dermatoonkoloq dermatoskopik müayinə etsin törəmələri, xalın mənşəyini təyin etsin və götürülmə üsuluna qərar versin. Ekspert rəyi olmadan xallara toxunmaq olmaz, özbaşına kosmetik-estetik mərkəzlərdə lazer məruziyyətinə uğratmaq olmaz.
