Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi əlamətləri (lupus eritematozusun dəri forması) çoxşaxəlidir xüsusilə dəri, saç və dırnaqlar üzərində ciddi patologiya yaradır. Digər adı lupus olan bu xəstəlik xroniki avtoimmun xəstəlikdir erkən diaqnostikası aparılmadıqda dəridə qalıcı izlər, çapıqlar və saç tökülməsi ilə nəticələnə bilər. Zamanla sistem xarakteri ala bilir. Ona görə sistemli lupus eritemi də deyilir bu xəstəliyə. Bu xəstəliyin verdiyi dəri səpgilərinin formasına görə çoxlu növü vardır. Elə növləri vardır ki, üz dərisində çapıq və çopur izləri buraxaraq eybəcərliklər yaradır. Ona görə sonradan düzəlməyən bu eybəcərliklərin qarşısını almaq üçün vaxtında dermatoloq həkimə müraciət edilməli və müvafiq müalicələr başlanılmalıdır.
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi əlamətləri
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi (kutanoz lupus eritematozus) immun sisteminin öz dəri hüceyrələrinə qarşı hücum etməsi ilə yaranır. Buna avtoimmun proses deyilir. Bu proses nəticəsində lupusun əlamətləri yaranır.
Səpgili dəridə qaşıntı
Dəridə ağ ləkələr,
Dəridə hiperpiqmentasiya
Açıq dəri sahələrində qızartılar ,
Saç follikullarının zədələnməsi,
Dəyişmiş dırnaq strukturları
- Ağızda yaralar
yaranır. Xəstəlik uzunmüddətli gedişə malikdir və müalicəsiz qaldıqda sabit çapıqlaşmaya səbəb olur.
1. Dəridə tipik əlamətlər
Kəpənək eritemi və ya malar raş
Əsasən yanaqlarda qızarıqlıq ilə özünü göstərir. Günəşin ultrabənövşəyi şüalarının təsirindən əsasən yanaqda “malar rash” dediyimiz üzdə kəpənək eritemi yaranır. Fəqət unutmaq lazım deyil ki, kəpənək eritemi verən çoxlu sayda dəri xəstəliyi vardır. Yəni, hər “malar rash” qırmızı qurd eşənəyi demək deyildir.
Dəridə diskoid lövhələr
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyinin əlamətləri arasında diskoid lövhə məşhurdur:
sərt, sərhədləri kəskin, dairəvi və ya oval qırmızı lövhələr
zamanla çevrəvi ağarmış (hipopiqment) və orta hissədə qəhvəyi rəngli (hiperpigment) sahələr
quruluq, pulcuqlanma, qalınlaşma
Bu lövhələr xüsusilə:
üz
burun ətrafı
qulağın sərt hissəsi
saçlı dəri
çənə xətti
boyun
əl üstü
kimi günəşə məruz qalan nahiyələrdə yaranır.
Mərkəzi çapıqlaşma və atrofik izlər
Əgər xəstəlik vaxtında müalicə edilməzsə:
mərkəzdə çuxurlaşma (atrofiya),
sərt çapıq toxuması,
açıq rəngli izlər
qalıcılıq qazanır. Bu səbəbdən erkən diaqnoz həyati əhəmiyyət daşıyır.
Telangiektaziya — genişlənmiş kapilyarlar
Lövhələrin üzərində incə damar şəbəkəsi görünə bilər. Bu əlamət dermatoskopik müayinədə daha aydın şəkildə aşkarlanır.
Fotosensitivlik
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi əlamətləri günəşlə şiddətlənir. Xəstəlik yay aylarında kəskinləşir, remissiyadan çıxır. Cünki, ultrabənövşəyi şüalar xəstəliyə mənfi təsir göstərir. Günəş allergiyası tərzi dəri reaksiyası verir. Bu xəstələrdə dəridə fotosensitivlik dediyimiz günəşə qarşı yüksək həssaslıq müşahidə olunur. Ümumiyyətlə dəri xəstəlikləri bir birinə çox bənzədiyi üçün dermatoloq üçün bəzən səpgiləri ayırd etmək çətin olur. Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi də başqa dəri xəstəliklərinə çox bənzəyir. Yuxarıda sadalanan bölgələrdə meydana gələn eritem hər zaman lupus qızartıları ola bilməz. Ona görə dermatoloq xəstəliyi differensasiya etmək üçün xəstədən sitoloji, patoloji, laboratuar, immunofloresan, radioloji, bakterioloji və s. testlər istəyə bilər. Dəri biopsiyası xəstəliyin diaqnostikasında mühüm yerə malikdir. Günəş sonrası qızartı dərinin açıq yerində eləcə də ayaqda qırmızı səpgilər səbəbi ola bilir. Bu səbəbdən xəstələrdə SPF 50+ qoruyucu kremlərin tətbiqi vacibdir.
2. Saçlarda ortaya çıxan əlamətlər
Saçlı dəridə qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi ən ciddi fəsadlardan birinə — skarlaşan (çapıqlı) alopesiyaya səbəb ola bilər. Bu fəsad müalicəyə gec başlananda geri dönüşsüzdür. Lupus skarlaşmayan ümumi saç tökülməsi vəya alopesiya problemləri də yarada bilir.
Dairəvi saç tökülməsi və ya ocaqlı alopesiya
Diskoid lövhələr saçlı dəridə yarananda:
dairəvi tökülmə sahələri
mərkəzdə ağarmış iz
periferiyada qızartı
- Başqa qabıqlı qızartı
görünür.
Follikulyar tıxaclar
Mikroskopik səviyyədə saç follikullarının içi dəri qalıqları ilə dolur. Bu dermatoskopiyada “kərpicvari punktasiya” kimi görünür və qırmızı qurd eşənəyi üçün tipikdir.
Qalıcı saç tökülməsi
Gediş uzandıqca:
follikullar məhv olur
çapıq toxuması formalaşır
həmin sahədə saç yenidən çıxmır
Bu səbəbdən dermatoloqa gecikmədən müraciət edilməlidir.
3. Dırnaqlarda qırmızı qurdeşənəyi əlamətləri
Dırnaq dəyişiklikləri xəstəliyin unudulmuş, lakin çox vacib indikatorudur.
Periunqual qızartı
Dırnaq ətrafı sahədə:
qızarma
kapilyarların genişlənməsi
ağrı
yarana bilər.
Onikoliz (dırnağın yataqdan ayrılması)
Xəstəlik irəlilədikcə dırnağın sərhədləri uzana və qaldırıla bilər.
Dırnaq qırılması və kövrəklik
Avtoimmun proses dırnaq keratinini zəiflədir.
Kapilyaroskopiya müayinəsində dəyişikliklər
Dermatoloq dırnaq kökü kapilyarlarına baxdıqda:
genişlənmiş damarlar
düzensiz kapilyar dövranı
mikrohemorajiyalar
görə bilər. Bu əlamətlər sistemik lupus ehtimalını artırır.
4. Ağız selikli qişasında yaralar
Açıq rəngli, ağ-sarı ləkələr xüsusilə dodaq daxili hissədə görünə bilər. Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi ağızda yara verən aftoz stomatit səbəbi ola bilər. Ağız yaralarının kənarları ağ ortası qırmızı olur. Ağrılı olduğu üçün udqunma çətinliyi yaradır.
Dermatoskopik müayinə ilə qırmızı qurd eşənəyi diaqnostikası
Dermatoskopiya qırmızı qurd eşənəyi xəstəliyi əlamətlərinin tanınmasında ən yüksək dəqiqlik təmin edir. Yaşlı rəqib məqalələrin əksinə, burada klinik tapıntılarla birlikdə dermatoskopik xüsusiyyətlər də verilir:
Ağ-sarı follikulyar tıxaclar
Perifollikulyar hiperkeratoz
Qırmızı-narıncı qranulyar fon
Düzensiz damar strukturları
Ağ piqmentsiz çapıq sahələri
Bu əlamətlər həkimə digər xəstəliklərdən (psoriaz, göbələk xəstəliyi, ekzematoz dermatit, alopesiya areata) fərqləndirmədə böyük üstünlük verir.
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi əlamətləri zamanı dermatoloqa müraciət
Əgər aşağıdakı əlamətlərdən hər hansı biri varsa, dərhal dermatoloqa müraciət edilməlidir:
Günəş sonrası artan qızartılar
Dairəvi saç tökülməsi
Dırnaq ətrafında qızartı və kövrəklik
Üz və qulaq nahiyəsində sərt lövhələr
Çapıqlaşma əlamətləri
Dəri rənginin mərkəzdən ağarma ilə dəyişməsi
Erkən müdaxilə xəstəliyin çapıq və saç tökülməsi kimi qalıcı nəticələrinin qarşısını alır.
Nəticə
Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyi əlamətləri — xüsusən dəri, saç və dırnaq üzərində yaranan dəyişikliklər — ciddi diqqət tələb edən avtoimmun prosesin göstəricisidir. Xəstəliyin ən təhlükəli tərəfi onun çapıq yaradan və geri dönüşsüz saç itkisinə səbəb olan formalarıdır.
Erkən diaqnoz üçün dermatoloq tərəfindən aparılan dermatoskopik müayinə və düzgün müalicə yanaşması əsasdır. Qırmızı qurdeşənəyi xəstəliyinin müalicə üsulları vardır. Pasientlər ümidsiz olmamlıdırlar. Xroniki, residiv verən, təkrarlayan xəstəlik olmasına rəğmən düzgün müalicə və profilaktika strategiyası tərtib edildiyi təqdirdə xəstəliyi uzun müddətli remissiya halına salmaq mümkündür. Qızartıları tam şəkildə, izsiz aradan qaldırmaq olur.
