Bazal Hüceyrəli Karsinoma nədir?
Bazal hüceyrəli karsinoma (BHK) – dərinin bazal qatında yerləşən hüceyrələrdən yaranan bədxassəli şiş növüdür və dermatoonkologiya elminin bir sahəsidir.
Bu dəri xərçəngi metastaz (yayılma) meyli az olan, lakin lokal olaraq dağıdıcı xarakter daşıyan bir törəmədir.
Yəni, bazal hüceyrəli karsinoma nadir hallarda daxili orqanlara yayılır, amma müalicə olunmadıqda ətraf toxumaları və sümükləri məhv edə bilər.
Tibbi statistikaya görə, bütün dəri xərçənglərinin 70–80%-i məhz bu formadadır.
Ən çox üz, burun, qulaq, boyun və baş dərisi kimi günəşə məruz qalan nahiyələrdə rast gəlinir. Azərbaycanda dəri problemləri arasında geniş yerə sahibdir.
Bazal hüceyrəli karsinomanın yaranma səbəbləri və risk faktorları
Bazal hüceyrəli karsinomanın əsas yaranma mexanizmi ultrabənövşəyi (UV) şüalanmanın DNT zədələnməsi yaratması ilə əlaqəlidir.
Uzunmüddətli günəşə məruz qalmaq bazal hüceyrələrin mutasiyasına səbəb olur və nəzarətsiz çoxalma prosesi başlayır.
Əsas risk faktorları bunlardır:
Gündəlik və ya peşə ilə əlaqəli şəkildə günəş altında uzun qalmaq
Solaryum istifadəsi
Açıq dərili, mavi və ya yaşıl gözlü, sarışın insanlar
Yaşlanma (xüsusilə 50 yaşdan yuxarı)
İmmunitetin zəifləməsi (transplantasiya, immunosupressiv dərmanlar)
Əvvəlki dəri xərçəngi keçirmək
Xroniki yaralar, yanıqlar və ya dəridə davamlı qıcıqlanma
Genetik meyllik (Bazex, Gorlin sindromları kimi)
Patogenez: Xəstəliyin inkişaf mexanizmi
Bazal hüceyrəli karsinoma keratinositlərin bazal qatında başlayan DNT zədələnməsi nəticəsində yaranır.
Bu hüceyrələr bədxassəli xüsusiyyət qazanaraq:
Nəzarətsiz çoxalmağa başlayır,
Qonşu toxumalara sirayət edir,
Yeni damarların əmələ gəlməsini (angiogenez) stimullaşdırır.
Bu səbəbdən BHK həm vaskulyar (damar mənşəli), həm də lokal invaziv bir törəmə kimi qiymətləndirilir.
Bazal hüceyrəli karsinomanın əlamətləri və klinik formaları
Bazal hüceyrəli karsinoma dəri xəstəlikləri arasında ən çox görülən dərinin onkoloji problemi olmaqla bərabər müxtəlif klinik formalarda özünü göstərə bilər.
Ən çox rast gəlinən formalar aşağıdakılardır:
| Forma | Görünüş və xüsusiyyətlər |
|---|---|
| Nodulyar (düyünlü) | İncə parıltılı, inci rəngli və bəzən damarlarla dolu düyün; mərkəzində yaralanma və ya qabıqlanma ola bilər. |
| Superfisial (yastı) | Dəridə yastı, qırmızı və ya qəhvəyi ləkə şəklində, sərhədləri qeyri-bərabər; xüsusilə bədən gövdəsində. |
| Piqmentli | Qəhvəyi və ya qara rəngdə, melanomaya bənzər görünüş; fərqləndirilməsi dermatoskopiya ilə mümkündür. |
| Sklerodermabənzər | Sərt, ağ-boz rəngli sahə; dərin toxumaya sirayət edərək çapıq effekti yaradır. |
Əlavə əlamətlər:
Sağalmayan yara
Dərinin parıltılı sahəsində qabıq, qanama və ya qaşıntı
Ətrafında “inci halqası” effekti
Qızartı və ya damar genişlənməsi
Bazal hüceyrəli karsinomanın diaqnostikası
Erkən diaqnostika bazal hüceyrəli karsinomanın tam sağalması üçün əsas şərtdir.
Müayinə ardıcıllığı belə olur:
Dermatoskopiya – 10–20× böyütmə altında struktur analizi.
Dijital dermatoskopiya – lezyonların arxivlənməsi və dəyişikliklərin izlənməsi.
Dəri biopsiyası və histopatoloji müayinə – qızıl standart diaqnostika üsulu.
İnkişaf etmiş hallarda:
Boyun və baş MRT və ya
Ultrasəs (dərinlik və limfa düyünləri üçün).
Dr. Mehdi İskəndərli onkodermatoloq olaraq:
“Bəzən xəstələr dəri xərçəngini ‘adi xal’ kimi qəbul edirlər, amma hər sağalmayan lezyon potensial dəri xərçəngi riski daşıyır.”
Bazal hüceyrəli karsinomanın müalicə üsulları
Müalicə seçimləri şişin ölçüsü, forması, lokalizasiyası və histoloji tipindən asılıdır.
Cərrahi müalicə
Ən effektiv üsul — şişin tam cərrahi kəsilməsi.
Kiçik lezyonlarda sadə eksiziya kifayətdir.
Üz nahiyəsində isə Mohs mikrocərrahiyyəsi istifadə olunur ki, sağlam toxumalar maksimum qorunsun.
Lokal destruktiv üsullar
Kriyoterapiya – dondurma ilə məhv etmə
Elektrokoagulyasiya və küretaj – səthi BHK formalarında
Fotodinamik terapiya (PDT) – kosmetik baxımdan həssas bölgələr üçün müasir seçimdir.
Topikal və dərman müalicəsi
Topikal immunoterapiya yalnız səthi formalar üçün istifadə olunur.
İmmunosupressiv xəstələrdə (məsələn, böyrək transplantasiyası sonrası) oral retinoidlər və ya mTOR inhibitorlar kimi dərmanlar yardımçı ola bilər.
Radioterapiya
Cərrahiyyə mümkün olmayan yaşlı və ya çoxsaylı lezyonlu xəstələrdə tətbiq olunur.
Bazal hüceyrəli karsinomanın qarşısının alınması yolları
Bazal hüceyrəli karsinomanın qarşısını almaq mümkündür.
Bunun üçün:
Günəş altında uzun müddət qalmayın.
Hər 2 saatdan bir SPF 30–50 qoruyucu krem çəkin.
11:00–16:00 saatları arasında günəşə birbaşa çıxmayın.
Solaryumdan uzaq durun.
Dəridə yaranan sağalmayan yara və ya rəng dəyişikliklərini gecikmədən dermatoloqa göstərin.
Hər il dəri müayinəsindən keçin, xüsusilə açıq dərili və ya keçmişdə xərçəng keçirmiş şəxslər.
Xüsusi qrup: Transplantasiya və immunosupressiv xəstələr
Transplantasiya sonrası xəstələrdə (məsələn, böyrək və ya qaraciyər transplantı) bazal hüceyrəli karsinoma daha tez inkişaf edə bilər.
Bu halda müalicə aşağıdakılara yönəldilir:
İmmunosupressiyanın tənzimlənməsi
mTOR inhibitorlarına (sirolimus, everolimus) keçid
Dəri lezyonlarının erkən aradan qaldırılması
Davamlı dermatoskopik izləmə
Dr. Mehdi İskəndərlidən tövsiyə
“Bazal hüceyrəli karsinoma yavaş inkişaf edən, lakin səssiz şəkildə toxumaları dağıda bilən bir xərçəngdir.
Onu erkən aşkarlamaq həm həyat keyfiyyətini, həm də estetik nəticəni təmin edir.
Özünüzdə uzun müddət sağalmayan yara, qızartı və ya parlaq düyün görsəniz – mütləq dermatoloqa müraciət edin.”
Nəticə
Bazal hüceyrəli karsinoma bədxassəli, lakin idarəolunan dəri xərçəngidir.
Erkən diaqnostika və düzgün müalicə ilə tam sağalma ehtimalı 95–99%-ə çatır.
Müasir dermatoskopik və cərrahi üsullar sayəsində bu xəstəlik tam nəzarət altına alına bilər.
